Kurşun Tozu Romalıların IQ’sunu Düşürdü Mü?

Buz çekirdekleri, Roma İmparatorluğu’ndaki gümüş madenlerinden çıkan kurşun parçacıklarının neden olduğu şiddetli hava kirliliğini ortaya çıkardı.

Arktik buz çekirdeklerinin iklim analizleri, Roma İmparatorluğu’ndaki havanın kurşunla yoğun şekilde kirlendiğini ortaya koyuyor.

Veriler aynı zamanda imparatorluğun yükselişi ve çöküşü sırasında hava kirliliğinin nasıl değiştiğini de gösteriyor. O dönemdeki ekonomik gelişmelerin ve gümüş madenciliğinin bir sonucu olarak kurşuna maruz kalma, Avrupa nüfusunun zihinsel yeteneklerini de etkileyerek IQ’larının gözle görülür şekilde düşmesine neden olmuş olabilir.

Kurşun toksik bir ağır metaldir ve bilinen hava kirleticilerden biridir. Eğer onu solursak, akciğerler yoluyla kan dolaşımımıza karışır ve bazen yıkıcı sonuçlar doğurur. Yetişkinlerde yüksek kurşun maruziyeti, diğer şeylerin yanı sıra, azalmış bağışıklık tepkisi, kısırlık ve anemi ile ilişkilidir.

Kardiyovasküler hastalıklar, kanser ve hafıza kaybı da bunun bir sonucu olabilir. Çocuklarda az miktarda kurşun bile konsantrasyon sorunlarına ve düşük IQ’ya neden olabilir. Bu nedenle artık kurşunlu benzin de dahil olmak üzere katı kurallar geçerlidir. Peki kurşunun hastalığa neden olan etkileri bilinmeden önce ne gibi sonuçları oldu?

Buz Çekirdekleri Tarihsel Hava Kirleticilerini Gösteriyor

Bu soruyu yanıtlamak için Nevada’daki Çöl Araştırma Enstitüsü’nden (DRI) Joseph McConnell liderliğindeki bir ekip, geçmişte, özellikle de MÖ 500 ile MS 600 yılları arasındaki Roma İmparatorluğu döneminde, Dünya atmosferinin ne kadar kurşunla kirlendiğini inceledi.

Bunu yapmak için hidrologlar, arkeologlar ve tarihçiler, binlerce yıl boyunca kalın buz tabakalarının oluştuğu Kuzey Kutbu’ndan üç buz çekirdeği aldılar. O zamanın iklimi buz sütunlarında santimetre santimetre arşivleniyor.

Ekip, laboratuvarda kontrollü bir şekilde buzu eriterek buzun içerdiği kurşun ve diğer hava kirleticilerin konsantrasyonunu belirledi. Araştırmacılar daha sonra atmosferdeki aerosol hareketini gösteren bilgisayar modellerini kullanarak Avrupa çapında geçmiş kurşun kirliliğinin haritalarını oluşturdular.

Roma İmparatorluğu Döneminde Yüksek Düzeyde Kurşun Kirliliği

Sonuç: Havadaki kurşun kirliliği Demir Çağı’nda başladı ve ilk olarak MÖ 2. yüzyılın sonlarına kadar arttı. Bu noktada Roma Cumhuriyeti ilk zirvesindeydi. İmparatorluğun MÖ 1. yüzyıldaki müteakip krizi sırasında, kurşun kirliliği geçici olarak keskin bir düşüş gösterdi, ardından MÖ 15 civarında Roma İmparatorluğu’nun yeniden yükselişiyle yeniden arttı. Kurşun kirliliği daha sonra MS 165’ten 180’e kadar süren ve Avrupa’daki insanların yaklaşık yüzde onunu öldüren Antoninus Vebası’na kadar yüksek kaldı.

Araştırmaya göre Roma İmparatorluğu’nun neredeyse 175 yıllık parlak dönemi Pax Romana’da atmosfere 500 kilotondan fazla kurşun salındı. Bu değerler daha sonra birkaç kez önemli ölçüde aşılmış olsa da, yine de bugüne kadarki uzun vadeli tarihin en yüksek seviyesini temsil ediyorlardı.

Oxford Üniversitesi’nden kıdemli yazar Andrew Wilson, “Bu araştırma, kurşun kirliliği kayıtları ile periyodik salgınlar ve salgınlarla ilişkili nüfus düşüşleri gibi tarihsel olaylar arasındaki kesin bağlantıları göstererek döneme dair anlayışımızı değiştiriyor” diyor.

Kurşun Nereden Geldi?

Buz çekirdekleri, Roma İmparatorluğu dönemindeki kurşun kirliliği seviyesinin ekonomik ve sosyal patlama ve çöküşle ilişkili olduğunu gösteriyor. Roma İmparatorluğu zenginleştiğinde havadaki kurşun içeriği arttı; krizler sırasında ise düştü. Peki kurşun krizi nereden geldi?

Kurşunun o dönemde nargilelerde, bulaşıklarda, kozmetiklerde ve boyalarda bulunduğu tarihi metinlerden bilinmektedir. Ancak kurşun izotoplarının analizi artık daha önceki bulguları da doğruluyor ; buna göre kurşun, bu dönemde büyük ölçüde Avrupa’daki madencilik ve izabe tesislerinden geliyordu.

Kurşun, özellikle kurşun açısından zengin mineral galenin gümüş üretmek üzere eritildiği gümüş madenciliği sonucunda atmosfere salındı. Ekip, çıkarılan her ons gümüşe karşılık binlerce ons kurşunun açığa çıktığını açıkladı. McConnell, o dönemde Roma ekonomisinin temeli gümüş olduğundan, bu çalışmanın “insanların binlerce yıldır endüstriyel faaliyetler yoluyla sağlıklarını etkilediğini” gösterdiğini söylüyor.

Kurşuna Maruz Kalma Nüfusun IQ’sunu Düşürdü

Peki Roma döneminde kurşun içeren havanın sağlık açısından ne gibi sonuçları oldu? McConnell ve meslektaşları bunu öğrenmek için kurşun analizlerini, kurşuna maruz kalmayı bilişsel gerilemeyle ilişkilendiren son epidemiyolojik çalışmalarla da karşılaştırdılar. Sonuç olarak, Pax Romana sırasında havadaki kurşun kirliliği, beş yaşın altındaki çocukların kanında desilitre başına yaklaşık 3,4 mikrogram ortalama kurşun düzeyine yol açmış olabilir. Muhtemelen on bir yaşın altındaki çocuklarda da kan değerleri yükselmiştir.

Sonuç olarak, Roma yönetimi sırasında Avrupa nüfusunun ortalama IQ seviyesi en az 2,5 ila üç puan düşmüş olacaktı. Chellman, “IQ’da iki ila üç puanlık bir azalma kulağa pek fazla gelmiyor, ancak bunu tüm Avrupa nüfusuna uyguladığınızda büyük bir mesele” diyor. Buna göre kurşuna maruz kalma, o dönemde yaşayan insanların zihinsel yeteneklerini önemli ölçüde azalttı.